معرفی رشتۀ اخلاق کاربردی
شاید تا به امروز واژه اخلاق را بسیار شنیده باشید، ولی اخلاق کاربردی واژه ناآشنایی است که کمتر شنیده شده است. در این مقاله به توضیح مختصری از تعریف، شناخت، ضروریات اخلاق کاربردی و در پایان به بررسی اخلاق کاربردی در دو شغل میپردازیم.
تعریف اخلاق کاربردی
اخلاق کاربردی را گاهی اخلاق عملی (Practical Ethics) نیز نامیده میشود. یکی از تعاریفی که بیان شده است به تحلیل و بررسی ریشهای مسائل اخلاقی میپردازد و راه تشخیص تکالیف اخلاقی و شیوه تحقق آنها در حوزههای خاص زندگی را بررسی میکند. بهعنوانمثال، همه میدانند که رشوه دادن و گرفتن از نظر اخلاقی نادرست است؛ اما اگر در موردی راه رسیدن به حقوق شخصی مبتنی بر دادن رشوه باشد ممکن است بهراحتی نتوان تشخیص داد که در چنین شرایطی هم رشوه دادن اخلاقاً ناپسند و زشت است.
چرا رشتههای علوم انسانی باید کاربردی باشد؟ اینجا را بخوانید
یک تعریف محدود از اخلاق کاربردی عبارت است از: «کاربرد نظریههای اخلاقی کلی در مسائل اخلاقی با بیطرفی در حل این مسائل»، که با تطبیق اصول اخلاقی بر مصادیق به نحوی جزئیتر به حل مسائل اخلاقی میپردازد. در تعریفی دیگر که به لحاظ گسترده قدری وسیعتر از تعریف سابق است اخلاق کاربردی عبارت است از: «هرگونه کاربست انتقادی روشهای فلسفی برای سنجش تصمیمات و مواجهه با مسائل، رفتارهای اخلاقی در حرفهها، تکنولوژی و غیره».
شناخت اخلاق کاربردی
اخلاق كاربردي، از دانشهاي نوپديد است. معانی متعددي با عنوان «اخلاق كاربردي» تدوين شده است از اينرو، بسياري از خوانندگان آن را با موضوعاتي همچون اخلاق عملي، اخلاق حرفهاي، اخلاق موضوعي و امثال آن برابرميكنند. هرچند معلوم نيست كه نخستینبار اصطلاح «اخلاق كاربردي» را چه كسي به كار برده است، امّا گفته شده پيتر سينگر، از فيلسوفان اخلاق معاصر، نخستين كسي است كه اين اصطلاح را به معناي امروزي آن به كار برده است. به هر حال، عمر زيادي از اصطلاح اخلاق کاربردی در ادبیات علمی نمی گذرد و تحقیقات در این زمینه اندک است .
اخلاق کاربردی و ضرورت یادگیری آن
اخلاق حرفهای (کاربردی) رشتهای از دانش اخلاق است که روابط شغلی و مدیریت رفتار و کردار آدمی را هنگام انجام کارهای حرفهای، نشان میدهد و به مجموعه آداب و شیوه رفتارهای پسندیدهای نیز گفته میشود که صاحبان مشاغل باید رعایت کنند یا صفات و اعمالی که لازم است از آنها اجتناب شود و بهطورکلی مشتمل بر اصول و قواعد حاکم بر رفتار شغلی و حرفهای و معیارهای ارزشی است که بر محیط حرفهها باید حاکم شود.
مشخص است که هر شغلی به اقتضای حرفهای، مسئولیتهای اخلاقی ویژهای میطلبد. اصول عمومی اخلاق در تمام حرفهها، الزامی و تعهدآور است و بر حسب نوع مشاغل نیازمند اخلاقیات خاص میشود، نظیر: اخلاق پزشکان و پرستاران، اخلاق معلمان و کتابداران، اخلاق خبرنگاران و نویسندگان، اخلاق آموزشی و پژوهشی، اخلاق فنی و مهندسی، اخلاق دانشجویی، اخلاق نقد، اخلاق گفتگو، اخلاق معیشت، اخلاق تولید و مصرف، اخلاق انرژی و غیره که همگی جزء مباحث اخلاق کاربردی و شاخههای آن به شمار میآیند.
اخلاق کاربردی حوزه ای از تفکر است که کاربردی شدن در آن به خوبی قابل مشاهده است. از زمان شکل گیری رشته ای علمی به نام اخلاق کاربردی بیش از چند دهه نمی گذرد، اما با وجود در اخلاق کاربردی مسئله اصلی این است که آیا می توان اخلاق و رفتار انسان ها را تحت یک قاعده یا اصل عام و کلی نظام بخشید یا خیر؟
اخلاق کاربردی در شغل معلمان و کتابداران
هر مجموعه سازمانی دارای کدهای اخلاقی [1]متناسب با ساختار حرفهای خود است که اخلاق حرفهای نام دارد. آموزش عالی نیز نظامی کاربردی است و اساتید دانشگاه ها به عنوان افرادی که مسوولیت تعلیم و تربیت دانشجویان را بر عهده دارند باید از اصول اخلاق حرفه ای معلمی آگاهی داشته و به آن پایبند باشند. رعایت اخلاق آموزشی تضمین کننده سلامت فرایند یاددهی – یادگیری در دانشگاه است و موجب افزایش تعهد پاسخگویی مدرسان نسبت به نیازهای دانشجویان می شود.
بر اساس مبانی اخلاق حرفه ای معلمی, یک استاد در دو بعد باید خود را ملزم به رعایت اصول اخلاقی بداند؛ اول, به جهت جایگاه تاثیرگذاری که بر رفتار و افکار فراگیران دارد, باید خود را آراسته به فضایل اخلاقی نماید و بداند موثرترین روش در انتقال ارزش های اخلاقی مثبت, آشکار شدن آن ها در رفتار واقعی مدرس است. دوم, به جهت وظیفه ای که در قبال برآوردن نیازهای آموزشی دانشجویان دارد, باید با رعایت حداکثری اصول اخلاقی در انجام وظایف حرفه ای, مسوولیت های آموزشی خود را به بهترین نحو به انجام رساند.
در مدارس علاوه بر آموزش، پرورش نیز صورت میگیرد. یکی از ابعاد پرورش اخلاق است. اصول اخلاقی و کاربردی معلم عبارتاند از: توانمندسازی دانشپژوه، ارتباط بیطرفانه با دانشپژوه، رازداری، احترام به مؤسسه، تسلط به محتوا، ارزشیابی معتبر دانشپژوهان، تسلط به امور آموزش. ازآنجاکه دانشآموزان از معلمان الگو گرفته و در مدارس فقط آموزش صورت نمیگیرد، بنابراین وجود معلمانی که از نظر اخلاق و رفتار توانمند و درست باشند لازم است. معلم اخلاقمدار ضمن اینکه خودش از اخلاق برخوردار است، میتواند اخلاق را به دانشآموزان خودآموزش دهد.
کتابداران
درحرفه کتابداری و اطلاع رسانی، قوانین و اصول معمولا بر اعمالی اشاره دارد که انتظار می رود در جهت اهداف، مقاصد و الزام های حرفه ای باشد. کتابداران و اطلاع رسانان در زمینه انجام وظایف حرفهای خود در جامعه مسئولیت های اخلاقی خاصی دارند. تعدادی از زمینههای مورد توجه برای حرفه کتابداری و اطلاعرسانی را میتوان چنین مشخص کرد:صلاحیت کتابدار یا اطلاعرسان، مراعات احترام برای مسائل محرمانه کاربران، استقلال حرفهای و آزادی هوشمندانه، بیطرفی، رعایت اصول اخلاقی در امور مالی و درستکاری اعضا. بهعلاوه، توجه به اصول اخلاق حرفهای سبب میشود که هر فرد مجموعهای از مسئولیتهای خود را دانسته و به درستی به آن عمل کند.
جمعبندی
با توجه به مطالب گفته شده امروزه کمتر فعالیتی از فعالیت انسانی را میتوان نام برد که به عنوان یکی از شاخههای اخلاق کاربردی مورد بررسی قرار نگرفته باشد. این مطلب سبب شد که نتوان تمام مشاغل را بررسی کرد و برای نمونه به بررسی دو مورد پرداخت. باید دانست توجه به اصول اخلاق حرفه ای که سبب میشود هر فرد مسئولیتهای خود را دانسته و به درستی عمل کند چقدر در فعالیتهای انسان نقش مهمی دارد.
[1] قوانینی که در هر شغلی قرار دارد.برای مثال در شغل معلمان: ساعات ورود وخروج، مدت زمان تدریس، منابع تدریس، سرفصلهای درس همه جزیی از کدهای اخلاقی هستند.