LOADING CLOSE

مشارکت؛ اولین مرحله از روش تدریس

مشارکت در تدریس
دکتر طاهره میرزایی

مشارکت؛ اولین مرحله از روش تدریس

اینگیجمنت یا مشارکت را به معنای هر چیزی که مخاطب را درگیر خودش کند و باعث احساس رضایت در دو طرف (فرستنده /گیرنده) شود. حال بگذارید چند سوال بپرسم. آیا تا به حال پیش آمده که تصمیم بگیرید فقط چند سطر اول یک مقاله را بخوانید، اما پس از مدتی به خودتان بیایید و متوجه شوید که تمام آن مقاله را خوانده‌اید؟ تا به حال برایتان پیش آمده که یک بار فقط از سر کنجکاوی به یک رستوران بروید و سپس به مشتری دائمی آن‌جا تبدیل شوید؟ هرگز برایتان پیش آمده است که در اینستاگرام یک پست را ببینید و نتوانید از آن عبور کنید و ترغیب شوید که زیر آن، کامنت بگذارید و نظرتان را اعلام کنید؟ تا کنون پیش آمده که بعد از تمام شدن یک جلسة کلاس، در طول هفته بارها به این فکر کنید که جلسة آینده، چگونه برگزار خواهد شد و برای شروع آن جلسه، انتظار بکشید؟

مشارکت در تدریس چیست؟

این‌ها، نمونه‌هایی از رفتارها در روش تدریس علوم انسانی هستند که می‌توان آن را با اصطلاح Engagement یا مشارکت در تدریس بیان کرد. واژه‌ی Engagement یا مشارکت دارای ریشة فرانسوی است و نخستین کاربردهای آن، به معنای «گرو گذاشتن و در رهن جایی قرار گرفتن» بوده است. به زبان ساده‌تر، کسی که به خاطر شی ارزشمندی که نزد کسی می‌گذارد، نسبت به او متعهد می‌شود و نمی‌تواند او را رها کند.

«اینگیجمنت» یا مشارکت می تواند به عنوان عاملی برای سنجش کیفیت تدریس باشد. آنچه که مسلم است این که آموزش، بدون ارتباط، فرآیندی بی معناست و فراهم کردن زمینه های لازم برای ایجاد تغییر و علاقه به علم اندوزی، بدون برقراری ارتباط مطلوب، میسر نیست.

مشارکت در تدریس
مشارکت در تدریس

واژه مشارکت یا همان اینگیجمنت به سرعت، گسترش معنایی یافته است و مفاهیمی دیگر مانند نامزدی (دل در گرو یک رابطه داشتن)، دلمشغولی، درگیر شدن در یک فعالیت و درگیری ذهنی را در برگرفت.

بنابراین همانطور که گفته شد، می توان اینگیجمنت یا مشارکت را به معنای هر چیزی که مخاطب را درگیر خودش کند و باعث احساس رضایت در دو طرف (فرستنده /گیرنده) شود، در نظر گرفت که حتی با تمرینهای کنترل شده و باز نیز امکان پذیر است. اینگیجمنت (مشارکت) در امر تدریس و در رابطه استاد و شاگرد نیز مطرح شده است؛ البته همچنان در حال نظریه پردازی و تحقیق است و تعریف های مختلفی از آن ارائه می شود؛ چپمن در سال ۲۰۰۳ آن را «سرمایه گذاری شناختی دانش آموز و دانشجو، مشارکت فعال وی و تعهد عاطفی اش به فرایند یادگیری.» می داند و  شورای استرالیایی تحقیقات و پژوهش های آموزشی نیز « مشارکت دانش آموزان و دانشجویان در فعالیت ها و شرایطی که احتمالاً منجر به افزایش کیفیت یادگیری شود.» را در رابطه با اینگیجمنت، بیان کرده است.

مشارکت و سنجش کیفیت کلاس

مشارکت در کلاس یا «اینگیجمنت» می تواند به عنوان عاملی برای سنجش کیفیت تدریس باشد. هرچند با وجود دیدگاه موافق همگانی درباره این موضوع ، مفهوم و ماهیت دقیق آن، مورد بحث می باشد؛ اما آنچه که مسلم است این که آموزش، بدون ارتباط، فرآیندی بی معناست و فراهم کردن زمینه های لازم برای ایجاد تغییر و علاقه به علم اندوزی، بدون برقراری ارتباط مطلوب، میسر نیست.

برخی محققین معتقدند برقراری ارتباط مؤثر میان استاد و شاگرد موجب یادگیری حین فرایند تدریس می­شود برقراری ارتباط دو طرفه باعث می­شود در لحظه به لحظه فرایند تدریس، فراگیران با مدرس در ارتباط باشند و این یعنی «اینگیجمنت» یا مشارکت و همراهی در آموزش. «اینگیجمنت» یا درگیر کردن برای جلب توجه كلاس به موضوع مورد آموزش و ایجاد هیجان و انگیزش در فراگیران، طراحی شده است. یك سؤال جالب، یك داستان نیمه تمام، یك عكس خوب، ارائه یك فعالیت مناسب علمی و یا … از سوی مدرس می تواند ارتباط شاگرد را با درس برقرار و تقویت نماید.

برخی از مزایایی ایجاد مشارکت در تدریس

این استراتژی ساده مشارکت (اینگیجمنت) می تواند دارای مزایای زیر باشد:

 1- باعث افزایش علاقه شود.

 2- دلیل ورود دانشجویان به درس شود.

 3- بازخوردی از کیفیت تدریس استاد باشد.

 4- ارزیابی‌ای از کیفیت درک مطلب شاگرد باشد.

 5- موجب افزایش آمادگی شود.

6- به استاد در اداره و کنترل کلاس کمک کند.

8- منشاء تشویق و ترویج مذاکره بین دانشجویان گردد.

9- باعث افزایش توان شاگرد برای صحبت کردن در جمع شود و مهارت او را برقراری ارتباط کلامی مؤثر، بالا ببرد.

10- به شاگرد امکان می دهد ادبیات و واژه های تخصصی رشته خود را تمرین کند.

و …

 میزان مشارکت شاگرد در کلاس ممکن است بنا به دلایلی کاهش یابد که از آن جمله اند:

– محتوای درس تکراری است و باعث دل­زدگی فراگیران می شود.

– محتوا، سخت و پیچیده است و شاگردان، مطلب را به درستی یاد نگرفته اند تا در روند تدریس مشارکت داشته باشند.

– حجم مطالب زیاد است و فرصت کافی جهت مشارکت شاگرد، فراهم نمی شود؛ بنابراین استاد ترجیح می دهد سخنرانی کند تا بتواند همه مطالب را ارائه دهد. شاگرد نیز با خستگی یا با پرداختن به موضوعات خارج از کلاس، سعی می کند کلاس را تحمل کند.

–  اداره کلاس عمدتاً مربوط به استاد است و شاگرد، ضرورت مشارکت در کلاس را احساس نمی کند.  

راه حل ها

اگر محتوای درس تکراری است استاد می تواند با طرح سوال، نقطه شروع آموزش را تعیین کند یا از دانشجویان آشنا به مطالب بخواهد که به دیگران آموزش بدهد. استادان باید با بالا بردن سطح علمی خود و ارائه مطالب غیر تکراری و جالب در کلاس، نظر دانشجویان را به کلاس جلب کرده، آنها را به بحث در کلاس و ارائه نظرات تشویق کنند.

چنانچه محتوای آموزشی پیچیده و مشکل است مشارکت را پایین می آورد؛ بهتر است صندوقی با نام صندوق پرسش آماده شود و استاد اجازه بدهد دانشجویان سوالات خود را به صورت مکتوب، بدون ذکر نام،  در صندوق، قرار دهند. توصیه می شود دانشجویان، قبل از ایتاد تکالیف یکدیگر را ببینند و همدیگر را ارزیابی کنند و ایرادات موجود را اصلاح نمایند. همچنین استاد می تواند دانشجویان را به گروههای تخصصی تقسیم کند و از آنها بخواهد مطالب را خوانده و برای دیگران توضیح دهند.

اگر حجم مطالب، زیاد است استاد می تواند با تهیه طرح درسی مناسب، مطالب اصلی را بیان کند و توجه داشته باشد که با افزایش سن، حوصله و تمرکز افراد برای گوش دادن، کاهش می یابد؛ بنابراین زمان را طوری تنظیم کند که به طور مستمر بیش از این مدت زمان، صحبت نکند و اتصال دانشجویان را به کلاس حفظ نماید.

همچنین لازم است کلاس، طوری طراحی شود که دانشجویان بیش از استاد، مشغول باشند مثلاً استاد بنشیند و به صحبت های دانشجویان گوش دهد. برای فعالیت، بحث، و مذاکره بهتر است پروژه هایی برای دانشجویان تعریف شود، به گونه ای که مستمراً فعال باشند. استاد نیز می تواند از دانشجویی به دانشجوی دیگر و از گروهی به گروه دیگر رفته و مشکلات را اصلاح کند، ارزشیابی کرده، و یا بازخورد بدهد.

یک توصیه به اساتید علوم انسانی

یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد میزان تسلط اساتید، روش تدریس، و آشنایی با شیوه های جلب مشارکت دانشجویان در مباحث درسی نقش موثری در تداوم حضور و میزان مشارکت فراگیران در کلاس درس ایفا می کند. لذا با توجه به این که مشارکت شاگردان در کلاس درس می تواند بر ارتقای کیفیت آموزش تاثیرگذار باشد، پیشنهاد می گردد برنامه ریزان و اساتید عوامل موثر در مشارکت دانشجویان را شناسایی کنند و زمینه مناسب برای توسعه مشارکت دانشجو در امر تدریس را فراهم آورند.

منابع:
  • Cornell University Center for Teaching, Excellence. Increasing Student Participation.Available from: https://www.cte.cornell.edu/teaching-ideas/ engagingstudents/ increasing- studentparticipation.html#role.
  • https://motamem.org
  • حسین زاده، کاظم، فریبا درخشان و رامین سرچمی (1395) مشارکت دانشجویان در کلاس درس و راهکارهای ارتقای آن، مجله مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی(گام های توسعه در آموزش پزشکی) دوره سیزدهم، شماره ششم، صص616- 607

(1) Comments

دیدگاهتان را بنویسید